Συγκοπή - τι πρέπει να γνωρίζετε

Γενικά στοιχεία
Η συγκοπή είναι ένας ιατρικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την αιφνίδια παροδική απώλεια συνείδησης ενός ατόμου που οφείλεται σε ελάττωση στην παροχή αίματος στον εγκέφαλο.

Πριν την απώλεια συνείδησης, μπορεί να παρουσιασθούν κάποια χαρακτηριστικά «πρόδρομα» συμπτώματα, όπως ζάλη, ναυτία, διαταραχές στην όραση, με συνοδό εφίδρωση και ψυχρότητα δέρματος. Στη συνέχεια, ο ασθενής παρουσιάζει απώλεια συνείδησης και πτώση επί του εδάφους, ενώ μετά από μερικά δευτερόλεπτα ανακτά τις αισθήσεις του χωρίς σύγχυση ή άλλες υπολειπόμενες διαταραχές.

Η συγκοπή αποτελεί ένα συχνό ιατρικό πρόβλημα το οποίο ευθύνεται περίπου για το 3% των επισκέψεων των ασθενών στα τμήματα επειγόντων περιστατικών ενώ αντιπροσωπεύει και την 6η κατά σειρά αιτία εισαγωγής στο νοσοκομείο ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών. Συγκοπτικά επεισόδια μπορεί να παρουσιασθούν σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, με μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης μεταξύ των ηλικιωμένων.

Ταξινόμηση συγκοπής
Τα συγκοπτικά επεισόδια ταξινομούνται σε διάφορους τύπους:

A. Αγγειοπαρασυμπαθητική συγκοπή. Τα επεισόδια αγγειοπαρασυμπαθητικής συγκοπής είναι συνήθη και η εμφάνισή τους πυροδοτείται από ένα τυπικό εκλυτικό παράγοντα, όπως συναισθηματικό stress, τραύμα, πόνος, παρατεταμένη ορθοστασία ή θέα αίματος.

Β. Συγκοπή καρωτιδικού βολβού. Στις περιπτώσεις αυτές η συγκοπή παρουσιάζεται λόγω πίεσης της καρωτίδας στην περιοχή του τραχήλου και μπορεί να συμβεί ακούσια κατά τη στροφή της κεφαλής, στο ξύρισμα, και όταν φοράμε στενό κολάρο.

Γ. Περιστασιακή συγκοπή. Παρουσιάζεται συνήθως κατά τη διάρκεια ή αμέσως μετά την ούρηση, την αφόδευση ή έντονο βήχα.

Δ. Καρδιακής αιτίας συγκοπή. Στις περιπτώσεις αυτές η συγκοπή είναι αποτέλεσμα καρδιακής αρρυθμίας (βραδυαρρυθμίας ή ταχυαρρυθμίας) ή δομικής καρδιακής βλάβης (στένωση αορτικής βαλβίδας, υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια) με αποτέλεσμα τη μειωμένη εξώθηση αίματος από την καρδιά και κατά συνέπεια τη μειωμένη αιμάτωση του εγκεφάλου.

Ε. Ορθοστατική συγκοπή. Η απώλεια συνείδησης παρουσιάζεται τυπικά κατά την έγερση από την ύπτια σε όρθια θέση και οφείλεται σε έντονη ορθοστατική υπόταση (πτώση αρτηριακής πίεσης).

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ορισμένες κατηγορίες φαρμάκων σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο συγκοπής, όπως διουρητικά, αναστολείς μετατρεπτικού ενζύμου, νιτρώδη, αντιψυχωσικά.

Ποια είναι η πρόγνωση ατόμων που παρουσιάζουν συγκοπτικό επεισόδιο;
Η πρόγνωση ενός ατόμου που παρουσιάζει συγκοπτικό επεισόδιο ποικίλλει ανάλογα με τον τύπο του συγκοπτικού επεισοδίου. Περιπτώσεις περιστασιακής συγκοπής (συνήθως σε ηλικιωμένα άτομα μετά από ούρηση, αφόδευση) ή αγγειοπαρασυμπαθητικής συγκοπής (με εμφανή εκλυτικό παράγοντα όπως stress, έντονος πόνος ή φόβος, θέα αίματος, παρατεταμένη ορθοστασία) έχουν πολύ καλή πρόγνωση. Αντίθετα, συγκοπτικά επεισόδια αρρυθμικής αιτίας ιδιαίτερα σε ασθενείς με γνωστό ιστορικό καρδιοπάθειας μπορεί να αποδειχθούν απειλητικά για τη ζωή και σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο αιφνιδίου καρδιακού θανάτου.

Διερεύνηση ασθενών με συγκοπτικό επεισόδιο
Πρωταρχικό ρόλο στη διαχείριση ενός ασθενή με συγκοπή διαδραματίζει η διερεύνηση της αιτιολογίας του συγκοπτικού επεισοδίου, δεδομένου ότι διαφορετικής αιτιολογίας συγκοπτικά επεισόδια σχετίζονται και με διαφορετική πρόγνωση.

Η αρχική εκτίμηση του ασθενούς θα πρέπει να περιλαμβάνει την προσεκτική λήψη στοχευμένου ιατρικού ιστορικού, τη φυσική εξέταση, συμπεριλαμβανομένης και της μέτρησης της αρτηριακής πίεσης σε ύπτια και σε όρθια θέση και τη διενέργεια ηλεκτροκαρδιογραφήματος. Η αρχική αυτή προσέγγιση μπορεί να οδηγήσει στη διάγνωση σε ένα ποσοστό που κυμαίνεται από 25% έως και 50% των περιπτώσεων. Σε περίπτωση που η αρχική εκτίμηση δε μας οδηγήσει σε τεκμηρίωση της διάγνωσης και ιδιαίτερα εάν ο ασθενής αναφέρει ιστορικό καρδιοπάθειας ή υποτροπιάζοντα συγκοπτικά επεισόδια τότε θα πρέπει να διενεργηθούν εξετάσεις με στόχο την περαιτέρω διερεύνηση της αιτιολογίας, όπως:

• μάλαξη καρωτιδικού βολβού,
• δοκιμασία ανάκλισης,
• 24ωρη συνεχή παρακολούθηση καρδιακού ρυθμού με Holter,
• υπερηχογράφημα καρδιάς,
• νευρολογική εξέταση,
• ηλεκτροφυσιολογική μελέτη
• τοποθέτηση εμφυτεύσιμου Holter.

Βασικός στόχος και χρυσός κανόνας στη διερεύνηση της συγκοπής είναι η «συσχέτιση της συμπτωματολογίας με τον υποκείμενο καρδιακό ρυθμό», η τεκμηρίωση δηλαδή του καρδιακού ρυθμού του ασθενούς με τη βοήθεια του ηλεκτροκαρδιογραφήματος τη στιγμή του συγκοπτικού επεισοδίου. Υπό το πρίσμα αυτό, η συνεχής παρακολούθηση του καρδιακού ρυθμού με εμφυτεύσιμο Holterείναι επωφελής, ιδιαίτερα σε ασθενείς με αυξημένη πιθανότητα αρρυθμικής αιτίας συγκοπής (ιστορικό καρδιοπάθειας, οικογενειακό ιστορικό αιφνίδιου θανάτου, διαταραχές στο ηλεκτροκαρδιογράφημα ηρεμίας, συγκοπή στη διάρκεια της κόπωσης).

Οξεία αντιμετώπιση ατόμου με συγκοπτικό επεισόδιο
Σε περίπτωση που ένα άτομο λιποθυμήσει θα πρέπει να ελέγξουμε ότι αναπνέει κανονικά και να τον αφήσουμε σε ύπτια θέση, κατά προτίμηση σηκώνοντας τα πόδια του σε υψηλότερο επίπεδο από το υπόλοιπο σώμα, ώστε να αυξηθεί η αιμάτωση του εγκεφάλου. Σε μερικά δευτερόλεπτα, το άτομο ανακτά τις αισθήσεις του χωρίς υπολειπόμενα συμπτώματα. Μετά την αυτόματη ανάνηψη του ατόμου, συστήνεται επίσης η παραμονή για 10-15 λεπτά σε ήσυχο και δροσερό περιβάλλον σε ύπτια θέση. Οι πλήξεις στο πρόσωπο δε βοηθούν τον ασθενή σε περίπτωση συγκοπτικού επεισοδίου και θα πρέπει να αποφεύγονται.

Μακροχρόνια αντιμετώπιση ατόμων με συγκοπτικό επεισόδιο
Η συγκοπή είναι ένα σύμπτωμα με ένα ευρύ φάσμα αιτιολογιών που δικαιολογεί και τη διαφορετική πρόγνωση ανά περίπτωση. Κατά συνέπεια η μακροχρόνια αντιμετώπιση των ατόμων με συγκοπτικό επεισόδιο ποικίλλει ανάλογα με τον τύπο της συγκοπής.

Σε περίπτωση καρδιακής αιτίας συγκοπής, η θεραπεία εξατομικεύεται ανάλογα με την υποκείμενη καρδιακή διαταραχή. Σε περίπτωση βραδυαρρυθμίας, συνήθως επιλέγεται η εμφύτευση βηματοδότη. Σε περίπτωση ταχυαρρυθμίας, ανάλογα με τον τύπο αυτής, συστήνεται συνήθως η τοποθέτηση απινιδωτή ή η διενέργεια κατάλυσης.

Σε περίπτωση αγγειοπαρασυμπαθητικής ή ορθοστατικής συγκοπής, που αποτελεί και το συνηθέστερο τύπο, ιδίως σε άτομα νεαρής ηλικίας, η εκπαίδευση και ενημέρωση των ασθενών αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για τη βέλτιση αντιμετώπισή τους. Οι ασθενείς πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι τα επεισόδια αυτά, παρότι υποτροπιάζοντα, δεν είναι απειλητικά για τη ζωή τους και θα πρέπει να εκπαιδευθούν στις απλές μεθόδους πρόληψης των υποτροπών.

Τρόποι πρόληψης συγκοπτικών επεισοδίων
Οι ασθενείς που παρουσιάζουν συχνά συγκοπτικά επεισόδια αγγειοπαρασυμπαθητικής αιτιολογίας, θα πρέπει να είναι εξοικειωμένοι με κάποια γενικά μέτρα καθώς και με τεχνικές που βοηθούν στην πρόληψη των υποτροπών και στην αποφυγή της επικείμενη απώλειας συνείδησης μετά από εμφάνιση των τυπικών προδρόμων συμπτωμάτων:

• καλή ενυδάτωση
• άφθονη πρόσληψη άλατος
• αποφυγή πυροδοτών (π.χ. παρατεταμένη ορθοστασία, θέα αίματος, έντονος φόβος, ούρηση σε όρθια θέση)
• ειδικές ισομετρικές ασκήσεις για αποφυγή επικείμενης απώλειας συνείδησης μετά από την εμφάνιση πρόδρομων συμπτωμάτων (εικ.1)

Οι ασκήσεις αυτές έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές στην πρόληψη επικείμενης απώλειας συνείδησης κυρίως μέσω αύξησης της αρτηριακής πίεσης και καλύτερης αιμάτωσης του εγκεφάλου.

Εικόνα 1. Ειδικές ισομετρικές ασκήσεις για αποφυγή επικείμενης απώλειας συνείδησης μετά από την εμφάνιση πρόδρομων συμπτωμάτων.

Αριστερά: σταύρωμα των ποδιών και ισομετρική σύσπαση (σφίξιμο) των μυών στα πόδια. Μέσο: βαθύ κάθισμα. Δεξιά: τράβηγμα των χεριών με δύναμη προς αντίθετες κατευθύνσεις ενώ τα δάκτυλα παραμένουν «δεμένα» μεταξύ τους.

Εικόνα 2. Ασκήσεις που αυξάνουν την ανοχή στην παρατεταμένη ορθοστασία - standingtraining

Οι ασθενείς στέκονται ακίνητοι σε όρθια θέση με την πλάτη ακουμπισμένη στον τοίχο και τους αστραγάλους σε απόσταση 15 περίπου εκατοστών από τον τοίχο. Αρχικά η άσκηση διαρκεί 3-5 λεπτά και επαναλαμβάνεται δύο φορές ημερησίως. Η διάρκεια των ασκήσεων αυξάνεται προοδευτικά κάθε εβδομάδα με στόχο 20-30 λεπτά, 3-4 φορές την εβδομάδα.